روش‌های اندازه‌گیری شدت زمین‌لرزه
سعید قدیری مقدمگروه اجتماعی1403/11/16کد خبر 1403b32016
زمین‌لرزه‌ها یکی از پدیده‌های طبیعی هستند که می‌توانند تأثیرات عظیمی بر مردم، زیرساخت‌ها و محیط زیست داشته باشند. درک شدت و قدرت زمین‌لرزه برای ارزیابی خطرات و انجام اقدامات پیشگیرانه ضروری است. روش‌های متعددی برای اندازه‌گیری شدت زمین‌لرزه وجود دارد که به طور کلی به دو دستهٔ کلی: اندازه‌گیری شدت و اندازه‌گیری بزرگی تقسیم می‌شود. هر یک از این روش‌ها اهداف و ویژگی‌های متفاوتی دارند و با استفاده از ابزارها و معیارهای خاصی انجام می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین روش‌های اندازه‌گیری شدت زمین‌لرزه، مقیاس مرسلی (Modified Mercalli Intensity - MMI) است. این مقیاس بر اساس اثرات قابل مشاهدهٔ زمین‌لرزه بر انسان‌ها، سازه‌ها و محیط طبقه‌بندی می‌شود. شدت زمین‌لرزه در این مقیاس از درجه 1 که نشان‌دهندهٔ زمین‌لرزه‌های بسیار خفیف و غیرقابل احساس است، تا درجه 12 که بیانگر تخریب کامل است، دسته‌بندی می‌شود. برخلاف مقیاس بزرگی که مقیاس عددی فیزیکی است، مقیاس مرسلی بیشتر به توصیف تجربیات انسانی و مشاهدات خارجی وابسته است. این مقیاس به طور گسترده توسط مقامات محلی و کارشناسان برای ارزیابی تأثیر زمین‌لرزه در یک منطقه خاص استفاده می‌شود.
از سوی دیگر، مقیاس ریشتر (Richter Scale) یکی دیگر از روش‌های مشهور اندازه‌گیری زمین‌لرزه است، که بزرگی زلزله را مشخص می‌کند. این مقیاس در دهه 1930 توسط چارلز ریشتر توسعه داده شد و از آن زمان به یکی از معیارهای استاندارد تبدیل شده است. مقیاس ریشتر بر پایهٔ اندازه‌گیری دامنهٔ امواج لرزه‌ای ثبت‌شده در یک لرزه‌نگار است. بزرگی زمین‌لرزه در این مقیاس عددی بی‌بعد بوده و هر افزایش یک واحدی در مقیاس، به معنی افزایش ده برابری در دامنهٔ امواج لرزه‌ای است. بنابراین، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 7 بسیار قوی‌تر و خطرناک‌تر از زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 6 است.
علاوه بر مقیاس ریشتر، مقیاس گشتاوری یا مومنت لرزه‌ای (Moment Magnitude Scale - Mw) نیز برای اندازه‌گیری قدرت زمین‌لرزه استفاده می‌شود. این مقیاس که نسبتاً جدیدتر است، دقت بیشتری در مقایسه با مقیاس ریشتر دارد و می‌تواند نیروهای آزادشده در زمین را بهتر توصیف کند. مقیاس گشتاوری به‌ویژه برای زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر مناسب است و به فیزیک فرآیند شکستگی و گسیختگی در طول خط گسلی مرتبط می‌شود. این روش به صورت علمی‌تر و دقیق‌تر رفتار زمین را بررسی می‌کند و به دلیل قابلیت تطبیق با زمین‌لرزه‌های مختلف در مناطق مختلف جهان، به‌طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار گرفته است.
روش‌های دیگری نیز برای اندازه‌گیری زمین‌لرزه وجود دارند که تکنیک‌های نوین و ابزارهای پیشرفته‌تری به‌کار می‌گیرند. به عنوان مثال، استفاده از سیستم‌های ماهواره‌ای و فناوری GPS می‌تواند تغییرات مکانی ناشی از زمین‌لرزه را اندازه‌گیری کند. این تغییرات که به عنوان ̎ لغزش سطحی ̎ شناخته می‌شود، اطلاعاتی حیاتی در مورد مقیاس و منطقه تأثیر زمین‌لرزه ارائه می‌دهد. علاوه بر این، ابزارهای لرزه‌نگاری پیشرفته قادرند فرکانس‌ها و ترکیب‌های پیچیده امواج لرزه‌ای را تحلیل کرده و اطلاعات بیشتری در مورد زمین‌لرزه فراهم کنند.
به طور کلی، هر یک از روش‌های اندازه‌گیری شدت و قدرت زمین‌لرزه کاربردها و محدودیت‌های خاص خود را دارد. مقیاس مرسلی بیشتر به ارزیابی تأثیر اجتماعی و انسانی می‌پردازد، در حالی که مقیاس ریشتر و گشتاوری بر اساس ویژگی‌های فیزیکی زمین‌لرزه است. انتخاب روش مناسب برای اندازه‌گیری به شرایط خاص و اهداف مطالعه یا ارزیابی بستگی دارد. با پیشرفت فناوری و علم زمین‌شناسی، امید است که ابزارها و روش‌های دقیق‌تری برای پیش‌بینی و مدیریت زمین‌لرزه‌ها توسعه یابد.