مدل‌های نظری تاب‌آوری و بررسی مدل‌های مختلف نظری در زمینه تاب‌آوری
سعید قدیری مقدمگروه اجتماعی1403/11/26کد خبر 1403b51222
تاب‌آوری به توانایی فرد در مقابله با بحران‌ها و چالش‌های زندگی اطلاق می‌شود و از جمله مفاهیم کلیدی روان‌شناسی مثبت‌گرا به شمار می‌رود. با توجه به تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، پرداختن به تاب‌آوری به عنوان یک ویژگی ضروری در زندگی افراد و جوامع ضروری است. در این راستا، مدل‌های نظری متعددی برای تحلیل و تبیین این مفهوم توسعه یافته‌اند که هر یک از آن‌ها ابعاد و جوانب خاصی از تاب‌آوری را مورد بررسی قرار می‌دهند.
یکی از مدل‌های پیشرفته و شناخته‌شده در زمینه تاب‌آوری، مدل ̎ ایکیگای ̎ است. این مدل بر اساس اصول ژاپنی بنا شده و به بررسی ابعاد مختلف زندگی انسان از جمله علایق، استعدادها و نیازهای اجتماعی می‌پردازد. در این راستا، وقتی فرد بتواند در تعادل بین این ابعاد به زندگی خود بپردازد، تاب‌آوری او افزایش می‌یابد. به تعبیری، فرد در سعی است تا سلامتی روانی و فیزیکی خود را حفظ کند و به نوعی به یک زندگی معنا دار دست یابد.
مدل دیگر، ̎ مدل مشخصات تاب‌آوری ̎ است که بیشترین تأکید خود را بر روی منابع فردی و اجتماعی می‌گذارد. این مدل نشان می‌دهد که تاب‌آوری نه‌تنها به ویژگی‌های درونی فرد وابسته است، بلکه به روابط اجتماعی و حمایت‌های خارج از فرد نیز بستگی دارد. طبق این مدل، افرادی که دارای شبکه‌های اجتماعی قوی، حمایت‌های خانوادگی و ارتباطات اجتماعی مثبت هستند، قدرت بیشتری در مواجهه با بحران‌ها خواهند داشت.
مدل ̎ دفاعی تابعی ̎ نیز به بررسی استراتژی‌های مقابله‌ای می‌پردازد. بر اساس این مدل، افراد طبق موقعیت‌های مختلف، استراتژی‌هایی خاص را برای مقابله با چالش‌ها اتخاذ می‌کنند. افرادی که به طور مؤثری می‌توانند از این استراتژی‌ها استفاده کنند، به تبع، تاب‌آوری بیشتری خواهند داشت. این مدل نشان می‌دهد که تاب‌آوری یک ویژگی ثابت نیست بلکه می‌تواند بر اساس شرایط و موقعیت‌ها تغییر کند.
مدل ̎ تاب‌آوری اجتماعی ̎ نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این مدل به بررسی ارتباط تاب‌آوری با ساختارها و نظام‌های اجتماعی می‌پردازد و نشان می‌دهد که تاب‌آوری فردی، تحت تأثیر متغیرهای اجتماعی مانند عدالت اجتماعی، دسترسی به منابع و فرصت‌ها و همچنین نوع نظام سیاسی قرار دارد. بر اساس این مدل، جوامع کارآمدتر و توانمندتر می‌توانند منابع و زیرساخت‌هایی را فراهم کنند که در نهایت به افزایش تاب‌آوری افراد منجر می‌شود.
مدل‌های دیگر مانند ̎ مدل عوامل تعیین‌کننده تاب‌آوری ̎ نیز از جمله رویکردهای مهم در این زمینه هستند. این مدل‌ها به شناسایی عواملی همچون شخصیت، تجربه‌های زندگی، مهارت‌های اجتماعی و ادراکی پرداخته و تأثیر آن‌ها را بر تاب‌آوری فردی بررسی می‌کنند. در این مدل‌ها، سعی می‌شود تا ساختار روشن‌تری از مؤلفه‌های تاب‌آوری ارائه شود و بتوان به نوعی راهکارهای عملی برای تقویت آن ارائه کرد.
در نهایت، تاب‌آوری یک فرآیند پیچیده و چند بعدی است که تحت تأثیر عوامل شخصی، اجتماعی و محیطی قرار دارد. با شناخت مدل‌های نظری مختلف، می‌توان به درک عمیق‌تری از این مفهوم دست یافت و ابزارهای مؤثری برای تقویت تاب‌آوری در افراد و جوامع ایجاد نمود. این فرایند نه تنها به سلامت روانی افراد کمک می‌کند بلکه به رشد و توسعه اجتماعی نیز می‌انجامد. بنابراین، توجه به تاب‌آوری باید در کانون توجه سیاست‌گذاران، پژوهشگران و جامعه‌شناسان قرار گیرد.